LA BAYADERE

...πάλι στα' κοψε η μαμά σου

μπαγιαντέρα τα μαλλιά σου..

Μπαγιαντέρα (ινδικά devadasi), έλεγαν τις ιερές χορεύτριες στην Ινδία, που χόρευαν στις θρησκευτικές τελετές. Τις διάλεγαν συνήθως από φτωχές πολύτεκνες οικογένειες. Η τελική επιλογή της υποψήφιας γινόταν σύμφωνα με τον "κανόνα της σελήνης". Η εμμηνόρροια του κοριτσιού έπρεπε αυστηρά να ακολουθεί τον κύκλο του φεγγαριού, με την μεγαλύτερη ένταση στην πανσέληνο. Το χάρισμα αυτό το θεωρούσαν θεϊκό, και η μπαγιαντέρα, που συμμετείχε χορεύοντας στα τελετουργικά του ναού, παντρευόταν συμβολικά κάποιον θεό από το ινδικό πάνθεον.

Τον 19ο αιώνα, η μπαγιαντέρα, αναδυομένη από έναν ινδικό ναό για να παρουσιάσει τον τελετουργικό χορό της προτού εισχωρήσει στις μυστηριώδεις σκιές, αποτέλεσε για τους Γάλλους ποιητές και συγγραφείς ένα ισχυρό σύμβολο έμπνευσης. Στο λιμπρέτο του κλασικού χοροδράματος "La Bayadere" ξεχωρίζει το όνομα του Θεόφιλου Γκωτιέ, ενώ την μουσική έγραψε ο Λούντβιχ Μίνκους. Επηρεασμένος από το κλίμα, ο συνθέτης ουγγρικής καταγωγής
Emmerich Kalman έγραψε την οπερεττα "Die Bajadere", που ανέβηκε σε πρεμιέρα στη Βιέννη στις 23 Δεκεμβρίου 1921. Στο έργο του αυτό ο συνθέτης απέφυγε τους παραδοσιακούς ουγγαρέζικους τσιγγάνικους ρυθμούς που τον έκαναν γνωστό και χρησιμοποίησε εξωτικές μελωδίες με γεύση ανατολής. Προσπάθησε επίσης να ενσωματώσει κάποια jazz θέματα. Επειδή όμως οι Αμερικάνοι μπερδεύονται με τόσες λεπτομέρειες, το έργο παρουσιάστηκε στην Αμερική με τον συμβατικό τίτλο "Yankee Princess".

Στην Ελλάδα είχε παράξενη τύχη.

Ο Δημήτρης Γκόγκος γεννήθηκε στο Χατζηκυριάκειο του Πειραιά με καταγωγή από τον Πόρο. Τελείωσε το τετρατάξιο γυμνάσιο και πήρε δίπλωμα ηλεκτριστού. Από μικρός έπαιζε μπουζούκι, μπαγλαμά και μαντολίνο.

Όταν άκουσε τη μπαγιαντέρα του Κάλμαν, δε χόρταινε να παίζει στο μπουζούκι του το ομώνυμο τραγούδι. Το' παιζε σε κάθε ευκαιρία στα μαγαζιά που δούλευε. Γρήγορα του κόλλησαν το παρατσούκλι " ο Μπαγιαντέρας ", που τον ακολούθησε σ' ολόκληρη την κατοπινή ζωή του σαν δεύτερο επώνυμο.

Το 1941 δούλευε στου "Δασκαλάκη" στο Μαρούσι. Τότε το μεροκάματο ήταν πολύ μικρό και δεν έπρεπε να χάνει ούτε μία μέρα. Τα μάτια του πονούσαν συνεχώς. Μόλις ξεκίνησε να παίζει τη μπαγιαντέρα, μια γυναίκα από το κοινό σηκώθηκε να χορέψει. Χόρευε στο ρυθμό μ' έναν τρόπο που κανείς δεν είχε ξαναδεί. Ο Γκόγκος έπαιζε και ξανάπαιζε τη μουσική, και η γυναίκα δε σταματούσε το χορό. Πάλευε να κρατήσει τη στιγμή αιώνια και τα δάχτυλά του μάτωσαν. Δεν ξεκολλούσε τα μάτια του από το χορό της γυναίκας κι έπαιζε το μπουζούκι του ασταμάτητα. Ως ότου μια στιγμή κατάλαβε πως δεν έβλεπε τίποτα....

Οι γιατροί διέγνωσαν γλαύκωμα.

Εκείνο το βράδυ είχε πανσέληνο.

Από τότε τριγυρίζει σαν τη νυχτερίδα...

Σχετικά με τους στίχους του τραγουδιού των τίτλων, σοβαροί ερευνητές του διαδικτύου καταλήγουν στο συμπέρασμα πως μπαγιαντέρα ήταν είδος κουρέματος των αρχών του αιώνα, δημοφιλές στη Σμύρνη. Άλλοι, όπως ο Παναγιώτης Κουνάδης, αν και παρουσιάζει το τραγούδι σε δύο εκτελέσεις στα "48 αδέσποτα ρεμπέτικα", παραλείπει επιμελώς τους στίχους που αναφέρουν τη μπαγιαντέρα. Ίσως κανείς τους δεν πρόσεξε από το πρωτότυπο της Μαρίκας Παπαγκίκα το τελευταίο μέρος :

ξξξξξξξ

...μπαγιαντέρα μου κυρά μου

ηηηηηηηηηηηηηηη

έλα γιάνε την καρδιά μου...